Daarbij is een belangrijke vuistregel: wie het snelste netwerk heeft, kan het meeste verdienen. Daarom zijn er nu bedrijven die hebben bedacht dat er in Zuidoost-Engeland torens van meer dan 300 meter hoog moeten komen, zodat ze pak ‘m beet 4 of 5 microseconden tijdwinst kunnen behalen.

5 microseconden is 0,000005 seconden. Ter vergelijking: met je ogen knipperen duurt zo’n 0,3 seconden. Wie jaagt op de lichtsnelheid speelt met kleine marges. De bedrijven die met elkaar concurreren om de snelste verbindingen zijn om die reden geobsedeerd door ‘de rechte lijn’, de kortste route tussen Londen en Frankfurt. Of nauwkeuriger: tussen de drie belangrijke datacentra rond die steden. Dat van Deutsche Börse staat in Frankfurt, en Londen heeft het datacentrum van Equinix in Slough, West-Londen, en dat in Basildon, ten oosten van Londen. Daar heeft Euronext zijn datacentrum en dat is feitelijk dus ook de plek waar de Amsterdamse beurs gevestigd is.

Van Slough naar Frankfurt is het hemelsbreed 669 kilometer. En die rechte lijn loopt precies over Richborough heen. ‘Het is vooral de hoogte van die dingen’, zegt bewoner Andrew Crachnell. Zijn tuin ligt vlak naast een van de bouwlocaties. ‘Ze zeggen dat ze dienen om de communicatie op de aandelenmarkten te verbeteren? Om fracties van seconden tijdwinst te behalen? Daar kan ik met m’n hoofd niet bij.’

Aangezien de Amsterdamse beurs eigenlijk in Londen zit, gaat deze snelheidsrace aan Nederlands grondgebied voorbij. Toch is Nederland een grote speler in deze wereld. Handelshuizen als Optiver, IMC en Flow Traders zijn er allemaal actief. Samen met hun buitenlandse branchegenoten zorgen ze voor een soepele markt en voor minimale prijsverschillen tussen verschillende beurzen. Maar de sector is ook met enige regelmaat onderwerp van controverse: met hun snelle verbindingen zouden ze grote beleggers, zoals pensioenfondsen, aftroeven en met extra kosten opzadelen. Toezichthouder AFM oordeelde deze zomer echter dat er voor de kritiek op flitshandelaren geen bewijs te vinden is. Toch leven er twijfels bij beleggers over het nut van de aanhoudende snelheidsrace die ze uitvechten, en de waarde van de microseconden tijdwinst die de race oplevert.

Een van de Nederlandse spelers is te vinden op IJburg in Amsterdam. Tegenover het eiland Pampus zit Custom Connect, een telecombedrijf dat zo’n rij masten tussen Londen en Frankfurt exploiteert. De Amsterdammers begonnen in 2009 als ‘integrator’ voor high-frequency traders, vertelt oprichter en ceo Olav van Doorn. Het kwam erop neer dat het bedrijf op zoek was naar de snelst mogelijke verbindingen voor deze flitshandelaren. ‘Low latency’, in jargon.

De snelheidsrace was toen ook al aan de gang, maar werd uitgevochten via glasvezelkabels. Het Amerikaanse bedrijf Spread Networks had net zo’n peperdure kabel gelegd van derivatenbeurs CME in Chicago naar de datacentra rond New York, door Michael Lewis uitgebreid beschreven in het boek Flash Boys. Om een zo kort mogelijke verbinding op te tuigen, was er dwars door de harde rotsen van de Appalachen gehakt. ‘Ik weet nog goed dat er ergens in 2010, 2011 opeens iets nieuws was in de VS’, vertelt Van Doorn. ‘Spread had een latency van 13,3 milliseconden (de tijd die het kost om een order van Chicago naar New York te sturen, red.). Ik weet dat allemaal uit mijn hoofd, dat was echt waanzinnig. Maar op het moment dat Spread geld ging verdienen, zag ik elders opeens latencies van 10 milliseconden. Hoe was dat nou mogelijk? Toen zijn we gaan zoeken, en kwamen we er achter dat er gebruik werd gemaakt van radioverbindingen.’

Het betekende een revolutie in de wereld van de supersnelle beurshandel. De gebruikte techniek heet microgolf, al geeft de industrie de voorkeur aan het Engelse microwave. Het is oude radiotechnologie die met de opkomst van internet in de vergetelheid is geraakt. Het concept is simpel: in glasvezel wordt het signaal afgeremd door de hogere dichtheid van het materiaal. Maar door de lucht bestaat dat probleem niet en kan een signaal bij benadering met de lichtsnelheid reizen. Wie een rij torens met radioschotels van de ene beursstad naar de andere bouwt, kan zijn algoritmes daardoor grofweg anderhalf keer sneller op de beurs laten handelen dan iemand die gebruik maakt van glasvezel.

‘Het is behoorlijk old school. We maken gebruik van ouderwetse radiotechniek’, zegt Sjoerd Rietberg. Hij is co-ceo van Flow Traders, het Nederlandse handelshuis dat optreedt als marketmaker op diverse beurzen in de wereld. Een marketmaker fungeert daarbij als een soort smeerolie, door zich voortdurend op te stellen als koper en verkoper van de effecten waarin hij ‘de markt maakt’. Als marketmaker is Flow verplicht voortdurend bied- en laatkoersen af te geven voor de producten die hij verhandelt. Het bedrijf verdient aan de minimale marge tussen aan- en verkoopprijs van die producten.

Flow heeft enige tijd zijn eigen microgolfnetwerk gehad, maar huurt zijn verbindingen inmiddels van commerciële netwerkbouwers, bedrijven zoals Custom Connect en het Amerikaanse McKay Brothers. ‘Voor ons is snelheid een manier om ons risico te managen’, zegt hij. Zie het als een bookmaker die weddenschappen voor FC Barcelona-Real Madrid aanneemt: als Cristiano Ronaldo vlak voor de wedstrijd zijn been breekt, is de kans dat Real wint kleiner en zal de bookmaker zijn quotes razendsnel moeten aanpassen. Rietberg: ‘Jouw prijzen moeten dus altijd de laatst beschikbare informatie reflecteren. Als de AEX een procent lager staat en ik quote nog steeds op basis van de prijzen van een procent hoger… ja, dan ga ik er gewoon aan, simpel gezegd.’

Strikt genomen is dit geen nieuw fenomeen. Beleggen en snelheid gaan al ruim 200 jaar hand in hand. De Amerikaanse journalist Bob Pisani verhaalt in zijn artikel ‘Plundered by Harpies, An Early History of High-Speed Trading’ over het New York van 1790. De piepjonge Amerikaanse federale overheid vatte daar het plan op oude schulden op zich te nemen die de staten tijdens de revolutie waren aangegaan. Het schuldpapier werd in sommige gevallen verhandeld tegen minder dan 10% van de nominale waarde, maar zou door het plan plots weer waardevol worden. Toen een groep handelaren ervan hoorde, regelde die direct drie snelle schepen om naar Georgia te varen. Daar kochten ze het papier voor een prikkie van de lokale eigenaren die nog niet beschikten over de laatste informatie.

Zo is er eigenlijk al 200 jaar low latency op de Amerikaanse markt, van postkoets tot microgolf. ‘Het gaat elke keer sneller, en iedere keer wordt het een schande, een rat race of kapitaalverspilling genoemd’, zegt een bron bij een ander handelshuis, die niet met zijn naam genoemd wil worden. ‘Maar mensen blijven zoeken naar snellere manieren.’

De man die bij Custom Connect zoekt naar die snellere manieren heet Rogier Traag (‘Daarom hebben we hem aangenomen!’, zegt zijn ceo Van Doorn). Hij zoekt naar nieuwe torens en andere locaties waar zijn werkgever zijn schotels kan ophangen. Om een signaal van Londen naar Frankfurt te krijgen zijn ongeveer vijftien torens nodig. Vanuit iedere toren moet de volgende zichtbaar zijn. En hoe nauwkeuriger de torens op de rechte lijn staan, hoe sneller het netwerk.

‘Ons eerste microwavenetwerk week best ver van die rechte lijn af, ik denk een kilometer of 40’, vertelt Traag. ‘Ik moest dat verbeteren. Dan pakte ik Google Earth erbij en trok ik een lijntje. Vervolgens stapte in mijn auto, met verrekijker en fototoestel, en dan was het rondrijden tot je iets ziet. Zo versleet ik een auto per jaar. We gingen toen uit van reeds bestaande infrastructuur. Als ik dan een toren of een flatgebouw zag waarvan ik dacht dat die bruikbaar was, checkte ik in een hotel in en dan zat ik daar ’s avonds uit te tekenen of je theoretisch ‘line of sight’ hebt naar de overkant, en of het in kilometers haalbaar was.’

Zo is de laatste jaren een strijd ontstaan om de beste locaties. Berucht is de veiling van een oude militaire toren in Houtem, nabij de Belgische kust. Normaal gesproken zouden oudijzerboeren daar hooguit 4 ton voor neerleggen. Maar de toren stond toevallig min of meer op de rechte lijn, waardoor er op de veiling plotseling een biedingsoorlog tussen hft-partijen uitbrak. Het leverde de Belgische overheid uiteindelijk €5 mln op.

Er circuleren meer anekdotes. Een Amerikaanse partij zou alle radiofrequenties in Noord-Frankrijk hebben opkocht om de concurrentie dwars te zitten. Een ander zou zijn oog hebben laten vallen op een beschermd gebied onder Luik, maar kreeg van de lokale autoriteiten geen vergunning om een mast te plaatsen. Daarop zou hij een plan hebben gelanceerd om een pretpark in de buurt neer te zetten, compleet met uitzichttoren waar hij zijn schotels in zou kunnen hangen. En een Belgische burgemeester zou alleen een bouwvergunning op een heuveltop hebben willen verlenen als de netwerkbouwer er ook een restaurant met mooi uitzicht zou hebben neergezet.

‘Het was wel een beetje een cowboywereldje in eerste instantie’, zegt Rietberg van Flow Traders. ‘Er was echt een run, het was de next best thing, zeg maar. Iedereen moest bouwen en was overal frequenties aan het vastleggen. Maar het is snel gecommercialiseerd, er zijn normale netwerkcompanies op gesprongen.’ Ging Flow mee in die gekheid van de beginjaren? ‘Dat ga ik niet zeggen. Maar we hebben ons nooit als cowboy gedragen.’

Vier jaar na de introductie van microgolfnetwerken hebben de meeste bedrijven hun routes al behoorlijk strakgetrokken. Custom Connect wijkt naar eigen zeggen nog ongeveer 8 kilometer af van de rechte lijn tussen Slough en Frankfurt. Voor andere netwerkbouwers geldt hetzelfde. Toch is de druk om de snelste verbindingen te hebben nog altijd even groot. Dus zijn de firma’s aangewezen op steeds creatievere oplossingen.

Custom Connect zet daar tegenwoordig groot geschut voor in. Het bedrijf heeft de radioapparatuur die op de torens wordt gezet inmiddels zo efficiënt gemaakt dat een terreinwinst van 100 meter al voldoende is om een nieuwe locatie met microgolfschotels neer te zetten. Maar om zeker te weten dat een nieuwe locatie echt de moeite waard is, voldoet de oude methode van het lijnen trekken op hotelkamers niet meer.

‘Wij maken tegenwoordig gebruik van een systeem dat Lidar heet’, vertelt Traag. ‘Dat is een sportvliegtuig met een lidar-camera eronder. Dat vliegt over de route en maakt een profiel van het terrein, in pixels van 50 cm bij 50 cm bij 10 cm. Dat is nog een hele onderneming, want je moet proberen zo vlak en constant mogelijk te vliegen, terwijl de wind van links, rechts, boven en onder komt. Met de scan kunnen we dan precies uitrekenen waar we het beste een nieuwe site kunnen bouwen, en hoe hoog hij moet zijn. Want voor je bouwvergunningen en voor de mensen in de omgeving is het niet zo prettig als je een toren van 100 meter moet bouwen. Daar krijg je de handjes niet voor op elkaar. Maar als het nou 25 meter is, dan is het een heel ander verhaal.’ Op deze manier kost een nieuwe locatie grofweg €350.000, aldus het bedrijf.

Maar voor het voornaamste knelpunt op de beurssnelweg tussen Londen en Frankfurt, Het Kanaal, moet een andere oplossing worden gezocht.

Op de plek waar ooit de energiecentrale van Richborough stond, wordt nu een transformatorhuis gebouwd. Hier komt de onderzeekabel aan land die het Britse stroomnet met dat van België verbindt. Het terrein is afgesloten met bramenstruiken en met stalen dranghekken die zijn omgevallen in de wind. Een enkele bewaker waakt over een parkeerterrein waarop drie auto’s staan. Aan de achterkant leidt een verroeste brug over het riviertje de Stour, dat in Romeinse tijden een voorname verkeersader was naar Canterbury. Maar tegenwoordig is het slechts een bescheiden stroompje. Wie het bruggetje oversteekt, staat op het weiland waar Vigilant Global, de netwerkbouwer van de Amerikaanse flitshandelaar DRW, zijn toren van 320 meter wil bouwen.

De nabijheid van de zee is precies de reden voor de enorme omvang van de constructie. Het Kanaal is hier bijna 100 kilometer breed en vanwege de bolling van de aarde zijn er hele hoge masten nodig zijn om de benodigde zichtlijn te behalen met de schotels aan de overkant van het water, bij Nieuwpoort in België. Daarom zijn de meeste netwerkbouwers nu enkele kilometers naar het zuiden uitgeweken, naar Dover. Daar is Het Kanaal smaller en kan een radiosignaal gemakkelijk vanaf de witte rotsen naar Duinkerken aan de overkant worden verstuurd. Maar die omweg kost tijd.

Vigilant diende zijn plannen in januari in bij de Dover District Council, de lokale overheid. Die opende een inspraakprocedure waarop vooral veel klachten over de geplande constructie binnenkwamen. Ook het bedrijf New Line Networks wees de lokale overheid op een aantal tekortkomingen, zoals de effecten die de bouw zou hebben op de spoorlijn die achter het weiland langs loopt. New Line, een netwerkbouwer in handen van hft-firma’s Jump Trading en KCG, had een opzichtig motief: het bedrijf diende zelf een voorstel in om een steenworp verderop een 305 meter hoge microwave-toren te bouwen.

‘Ik kan er niet bij dat er twee torens zouden moeten komen’, zegt Richborough-inwoner Crachnell. ‘Dat is echt onacceptabel. Zouden ze niet kunnen samenwerken?’ Crachnell woont achterin het piepkleine dorp, aan dezelfde weg als waar de tweede toren zou moeten komen.

Tussen zijn huis en de voorgestelde bouwlocatie staan een betonnen hooischuur en twee silo’s. Een groep vogelaars van de lokale natuurorganisatie loopt net naar binnen om een nest te bekijken. Ze manen tot stilte als ze gevraagd worden naar de bouwplannen: niet de vogels verstoren. Van de toren hebben ze nog niet gehoord. En een mening hebben ze ook niet: ze willen de landeigenaar tevreden houden, straks mogen ze hun vogelnest hier niet meer houden.

In zijn tuin toont buurman Crachnell zich echter strijdvaardig. Hij heeft bezwaar ingediend tegen de plannen, en wil met de lokale makelaar bekijken of ze het proces kunnen vertragen. ‘Zijn jullie met de auto gekomen? Dan heb je gezien hoe nauw en bochtig de weggetjes hier zijn. Stel je voor dat de bouwmaterialen van zo’n enorme toren daar overheen zouden moeten.’ Hij begint over eerdere plannen om hier hoogspanningsmasten te bouwen. Die zijn ook geblokkeerd. Hopelijk lukt dat weer. ‘Als ze maar zouden kunnen delen. En dan het liefst die plek verderop bij de energiecentrale uitkiezen.’

In de financiële wereld wordt er verschillend naar de torens gekeken. Stéphane Tyč van netwerkbouwer McKay Brothers, dat deels in handen is van het Nederlandse handelshuis IMC, noemde de plannen in mei nog ‘gekkenwerk’. Sjoerd Rietberg van Flow Traders wil zo ver niet gaan. ‘Ik ga die plannen niet veroordelen. Het kan een prima businesscase zijn. Maar het lijkt me wel risicovol met die geplande fusie van Deutsche Börse en de London Stock Exchange. Als Deutsche Börse naar Londen verhuist heb je niks meer aan dat hele ding.’

Een bron bij een ander handelshuis zegt ‘dat als je rondvraagt bij partijen als wij, dan wil eigenlijk niemand dat die torens gebouwd worden. Twee torens naast elkaar is helemaal onzin.’ Alexandre Laumonier, die op zijn blog Sniper In Mahwah veel werk heeft verzet om de datanetwerken tussen Londen en Frankfurt in kaart te brengen, zegt dat ‘veel mensen bij high-frequency traders dit project te veel van het goede vinden’. Zelf neemt hij geen positie in. ‘Ik zeg: als je vindt dat de markt een sociale functie heeft en dat snelheid belangrijk is, dan kun je concluderen dat de microseconden het waard zijn.’

Een woordvoerder van Vigilant laat weten dat de 320 meter hoge mast ‘van meet af aan is ontworpen om meerdere gebruikers te ondersteunen. We hebben al overeenkomsten met een aantal bedrijven om de mast te delen, onder wie McKay Brothers. Dit is ook aan New Line Networks aangeboden, maar zij hebben er nog niet mee ingestemd. We blijven proberen een oplossing te vinden.’

New Line Networks zegt ‘samen te werken met de lokale gemeenschap om een voorstel neer te zetten dat voldoet aan de behoeften van de industrie en dat voordelen biedt voor de lokale gemeenschap.’ Ook New Line is bereid anderen op de mast toe te laten. Sommige bronnen betwijfelen echter of de lagere mast van 305 meter hoog genoeg is om voldoende schotels van concurrenten kwijt te kunnen.

McKay Brothers vindt de plannen dus gekkenwerk, maar heeft wel al een akkoord om zijn schotels in de nieuwe toren te hangen, mocht die er komen. Dat is tekenend voor de ratrace. ‘Het is net als met de Hibernia-kabel tussen de VS en het VK’, legt Rietberg van Flow Traders uit. De aanleg van die onderzeekabel werd door de markt ook niet juichend ontvangen. ‘Maar het is de snelste kabel, dus iedereen huurt hem. Tegelijkertijd brengt het dus eigenlijk helemaal niks. De handelskant betaalt de netwerkkant om iets te hebben wat iedereen heeft. Je moet wel, want anders kun je niet meekomen bij een heel groot deel van je business. Ja, dat is soms wel frustrerend.’

De opkomst van supersnelle beurshandel heeft veel stof doen opwaaien, met name ten tijde van de verschijning van het boek Flash Boys van Michael Lewis. ‘Inmiddels zijn we wel voorbij het stadium van dat flitshandel ellendig is en nutteloos zou zijn’, zegt econometrist Albert Menkveld van de Vrije Universiteit, die veel onderzoek naar de sector deed. ‘Natuurlijk zijn er nadelen, maar al met al levert de sector een positieve bijdrage.’ Zo is met name het verschil tussen koop- en verkoopprijzen veel kleiner geworden, waardoor de beurshandel efficiënter is geworden.

Toch ziet hij duidelijke weerstand tegen de aanhoudende race om microseconden van de handelstijd af te halen. ‘Die strijd om ergens als eerste aan te komen, betekent dat er veel wordt geïnvesteerd. Zoals in die torens, maar ook in de hardware en software van de handelsplatforms. Dat geld moet terugverdiend worden en dus moet dat op de een of andere manier uit de handel getrokken worden. In het verleden was een van de belangrijkste argumenten voor snelheid dat de eindbelegger (particulieren, pensioenfondsen, verzekeraars, etcetera) ook snel liquiditeit konden vinden. Maar alle voordelen daarvan hebben we nu feitelijk al. De handel is geautomatiseerd, beurzen kunnen onderling concurreren. Dus als het van 10 milliseconden naar 1 milliseconde gaat? Dan gaat het niet meer om maatschappelijk nut, maar om de verdiencapaciteit van de deelnemers aan de snelheidsrace.’

Daarom beginnen beurzen en handelsplatforms de handel langzaamaan op een andere manier te organiseren, zegt Menkveld. Een manier is binnenkomende orders niet doorlopend te accepteren, maar in willekeurige clusters van bijvoorbeeld 100 milliseconden.

Sjoerd Rietberg van Flow Traders begrijpt wel dat mensen vragen stellen over het nut van een tijdsbesparing van een paar microseconden. ‘Tegelijkertijd is de vraag natuurlijk anders: wat is het nut van handelshuizen die op de markt handelen? Dankzij hen is de markt beter en efficiënter geworden, ook voor de retailbelegger. Vroeger konden optiehandelaren een spread opgeven waar je met een vrachtwagen doorheen kon rijden. Nu zie je alles met een paar cent op het scherm staan. En dit is een van de gevolgen. Uiteindelijk ben ik niet roomser dan de paus. Als die mast er komt en ik kan er een plek op krijgen, dan zou ik dat wel doen. Het komt onze business ten goede en het zou de markten beter maken, wat uiteindelijk al die beleggers helpt.’

De Dover District Council beslist waarschijnlijk eind januari over de masten in Richborough. Intussen zijn de handelsfirma’s volop bezig nieuwe manieren te verzinnen om hun netwerken te verbeteren. Daarbij willen ze niet het achterste van hun tong laten zien. ‘We hebben niet de behoefte dat iedereen daar nu over gaat schrijven’, zeggen ze bij een van de handelshuizen. ‘Maar er zijn wat theoretische mogelijkheden. Sommigen hebben het zelfs over kwantumverstrengeling. Dat moet je maar even googelen.’ (Bij kwantumverstrengeling zijn natuurkundige objecten onlosmakelijk verbonden, ook al zijn ze ruimtelijk gescheiden.)

Olav van Doorn van Custom Connect is iets toeschietelijker. ‘Er gaan dingen gebeuren op hele lange afstanden. Een mogelijkheid zijn radiotechnieken zoals die van de ouderwetse Wereldomroep, waarbij je met een ultralage frequentie heel ver kan komen. Continentoverschrijdend.’ En dan: ‘We zijn ook al jaren naar satellieten aan het kijken. Als je een aantal van die dingen in serie op vaste punten boven de oceaan kunt positioneren, kun je behoorlijk wat latency winnen. We hebben ooit een Russische meneer gehad die dat wel eventjes zou gaan doen voor ons, maar dat ging echt in de honderden miljoenen euro’s zitten, waarbij de slagingskans ook nog eens matig was.’

Hij is even stil. ‘Wel een beetje belachelijk eigenlijk, dit allemaal. Maar dat maakt het ook zo leuk.’